آرایه ­ها جزء مشخصی از معماری اسلامی بوده اند، همانند آرامگاه­های اسلامی که آرایه عنصر جدایی­ناپذیر از معماریشان است. از طرفی در استان­های گیلان و مازندران آرامگاه­های اسلامی از نظر آرایه­بندی مرتبط با معماری دارای شکل خاص خود بوده­اند و از بخشی به بخش دیگر در این دو استان تفاوت­هایی در آرایه آرامگاه­های اسلامی دیده می شود، بنابراین هدف اصلی این پژوهش شناخت و تحلیلی آرایه آرامگاه­های اسلامی در استان­های گیلان و مازندران با توجه به تأثیر عوامل فرهنگی است و این سوالات مطرح می گردد که آرایه آرامگاه­های اسلامی در استان­های گیلان و مازندران دارای چه خصوصیاتی است و چه عوامل فرهنگی در شکل­گیری آنها موثر است؟ روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی_تحلیلی بوده و ارزیابی داده­ها از طریق مقایسه تطبیقی انجام گرفته است. انتخاب نمونه­ها بر اساس شکل متداول آرامگاه­ها از سمت غرب گیلان به سمت شرق مازندران صورت گرفته است، در این رابطه نمونه­های متداول غرب گیلان مربوط به دوره قاجار و نمونه­های متداول شرق گیلان مربوط به دوره صفویه و بیشتر قاجار بوده و نمونه­های متداول در غرب و شرق مازندران مربوط به دوره تیموری و قاجار است. نتیجه پژوهش نشان می­دهد عوامل فرهنگی که در اینجا آداب و باورهای مذهبی و عرفی جامعه است باعث تفاوت­های موجود در آرایه آرامگاه­های اسلامی در این دو استان گشته به­طوری که در غرب گیلان به دلیل مذهب سنی و معیشت شبانی آرامگاه­های ساده با دیوار مشبک رواج یافته است و عمده آرایه آنها مربوط می­شود به گره سازی دیوارهای مشبک چوبی و کنده­کاری روی سرستون ایوان­های کوچک دور بنا و صندوق محل دفن؛ در حالی که در شرق گیلان به دلیل رواج مذهب شیعه و اهمیت بزرگ داشت شخصیت­های دینی جزئیات و آرایه­های بیشتر متداول است و عمده آرایه این آرامگاه­ها در کنده­کاری روی چوب در بدنه ستون، سرستون­ها و شیرسرها و همچنین درها و صندوق­ها دیده می­شود. علاوه بر این به دلیل باورهای مذهبی شیعه نقاشی­های دیواری با مضامین مذهبی از دیگر آرایه­های آرامگاه­های شرق گیلان است. در بخش غربی و شرقی مازندران آرامگاه­های ایوان­دار مربوط به دوره قاجار از نظر آرایه و عوامل شکل­گیری آرایه­ها به مانند آرامگاه­های شرق گیلان هستند با این تفاوت که آرایه نقاشی دیواری درآنها وجود ندارد؛ علاوه بر آن به دلیل ارتباط مستقیم مازندران با مرکز ایران و همچنین عرف جامعه آرامگاه­های برجی که بیشتر مربوط دوره تیموری بودند در مازندران رواج داشته­اند که البته در غرب مازندران به دلیل دور بودن از مرکز حکومت شیعه مذهب مرعشیان یعنی شهر ساری سادگی و کیفیت کم در معماری و آرایه آرامگاه­های برجی دیده می شود؛ اما در شرق مازندران آرامگاه­های برجی از عظمت و تجمل بیشتری برخوردارند و به­طورکلی عمده آرایه­های آنها به صورت ساختاری و در بخش انتقال به گنبد دیده می­شود.